Ռաֆայել Վարդանյան
Ավատիք Իսահակյան
Մի մրահոն աղջիկ տեսա
Ռիալտոյի կամուրջին,
Հորդ մազերը – գետ գիշերվա,
Եվ հակինթներ` ականջին:
Ահա այս ստեղծագործության միջոցով առաջին անգամ ծանոթացանք Ավետիք Իսահակյանին միջին դասարաններում: Հետագայում, ավելի խորապես ուսումնասիրելով նրա ստեղծագործությունները, կենսագրությունն ու կյանքի դրվագները՝ հանդիպեցի մի այսպիսի հետաքրքիր պատմության: 1875 թ. հոկտեմբերի 30-ին Գյումրի քաղաքից ոչ շատ հեռու գտնվող Ղազարապատ գյուղում ծնված Ավետիք Իսահակյանը ծերության տարիներին սովորություն ուներ գրել անկողնում պառկած: Մի անգամ, երբ նրան այցելում է մի թղթակից, կինը դիմում է գրող ամուսնուն.
-Ավո, դու չե՞ս կարծում, որ թղթակցի հետ զրուցելը պառկած վիճակում, այն էլ՝ անկողնում, պատշաճ չէ:
-Ի՞նչ կա որ, սիրելիս,-դիմում է կնոջը մեծ բանաստեղծը,- եթե կարծում ես այդպես անհարմար է, նրա համար էլ մի անկողին պատրաստիր:
1926 թվականին, երբ Իսահակյանն այցելեց Խորհրդային Հայաստան, հրատարակեց նոր բանաստեղծությունների հավաքածու և մի շարք պատմվածքներ: Բայց դրանից շատ առաջ գրել էր «Պատրանք» ստեղծագործությունը, որը հիմնականում մարդու՝ պատրանքներին խաբվելու գովերգություն է: «Երանի նրան, ով պատրանք ունի, որովհետև նրա համար աշխարհը հայրենի հարկ է դառնում՝ քաղցր ու ջերմագին: Երանի նրան, ով կարող է գեղեցիկ ստով խաբվել, որովհետև իրական աշխարհը դառն է ու դաժան, և մարդկանց կամքը՝ չար ու անիրավ»։ «Մի հին չինական զրույց» պատմվածքը մարդկանց՝ կյանքում զբաղեցրած դիրքերի մասին է, բարձունքում գտնվողները չգիտեն, թե ինչքան ծանր է իրավիճակը հասարակ մարդկանց համար: «Կայսրը գլխիկոր մեկուսացավ իր առանձնասենյակում և իր մռայլ տրամադրությունը փարատելու համար այդ գիշեր ավելի թափով անձնատուր եղավ արքունիքի սովորական խրախճանքին»։ «Երջանկության իմաստը» ստեղծագործությունը երջանկության հասկացության ընկալման մասին է, Իսահակյանի կարծիքով երջանիկ լինել կարող է նա, ով չի մտածում երջանկության մասին, այլ «քարանում է». « …չպետք է զգալ, չպետք է խորհել, չպետք է կամենալ, այլ միայն քարանա՜լ, քարանա՜լ, քարանա՜լ… »: Մեկ այլ ստեղծագործություն՝ «Անհաղթ Խալիֆը» պատմվածքը, ազատության և կյանքի անցողիկ լինելու մասին է, պատմվածքում Խալիֆը ազատություն է շնորհում բոլորին և չի մտահոգվում ոչ մի բանի մասին: « Թո՛ղ ապրի ամեն մարդ, ինչպես ուզում է, միայն թե թողնի, որ ուրիշն էլ ապրի։ » 1928թ. Երևանում գրված «Համբերանքի չիբուխը» ստեղծագործությունը մեկ բառով կարելի է բնութագրել, որպես «անհանդուրժողականություն»: Պատմվածքի հերոսը՝ Օհան ամին, չհանդուրժելով մարդկանց դավաճան և հանձնվող պահվածքը, մեկուսանում է և միայնակ ապրում իր ջրաղացի մոտ: Իմ կարծիքով, Օհան ամին հազվադեպ հանդիպող մարդու տեսակ է, որն իր սկզբմունքներին երբեք չի դավաճանում և ետ չի կանգնում իր որոշումներից: Ես հարգում եմ այդպիսի մարդկանց և փորձում եմ ինքս լինել այդպիսին: «Համբերանքի չիբուխ» արտահայտությունը համեմատելով «խաղաղության ծխամորճ» արտահայտության հետ՝ կարելի է հասկանալ, որ Օհան ամին իր չիբուխը ծխում էր ինչ-որ բանի սպասելով, իսկ հնդկացիները ծխում էին ինչ-որ բան (խաղաղ գոյակցելու պատրաստակամությունը) ցույց տալու համար:
Ամփոփելով նրա ստեղծագործությունները՝ ես հանգում եմ Չարենցի կարծիքին. «Իսահակյանը մեծ է և սիրելի նրանով, որ ոչ միայն կարեկցաբար լացել է և մարգարեաբար անիծել, այլև հնչեցրել է եղբայրության և ազատության զանգը, տառապյալ մարդկությանը կոչ է արել դուրս գալ բռնակալների դեմ»։
Blog.mskh «Մխիթար Սեբաստացի» 